Sanayi

Günümüzde ekonomik büyüme ve buna bağlı refah artışının büyük ölçüde sanayileşme ve ihracata dayalı üretim ile mümkün olacağı düşünülmekte; kalkınmanın, planlı ve yenilikçi sanayileşme politikalarının uygulanmasına bağlı olduğu kabul edilmektedir. İmalat sanayi, ekonomik büyümenin lokomotifi konumunda bulunması ve yerel kaynakların farklı bir ürüne dönüşümünü sağlayabilmesi nedeniyle gerek ulusal gerek bölgesel dışa bağımlığı azaltma konusunda stratejik bir öneme sahiptir. Bir bölgenin ekonomik gelişmişliği imalat sanayi sektöründe yapılan yatırımlar ve üretim kapasitesiyle doğrudan ilişkilidir.

Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan illerinden oluşan TRA2 Düzey II Bölgesi’nde imalat sanayi yeterince gelişmemiş olup bölge ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma ve hayvancılığa dayalıdır. 2008 yılı TÜİK verilerine göre, sanayi sektörünün gayri safi katma değeri içerisindeki payı ülke genelinde %27,2 iken TRA2 Bölgesi’nde %12,6 ile sınırlıdır. Tarım ve hizmetler sektörlerinin payları ise sırasıyla yüzde 24,6 ve 62,8’dir. Ülke genelinde tarım sektörünün gayrisafi katma değer içerisindeki payı ise %8,5’dir.

2004 ve 2008 yılı verileri karşılaştırıldığında, katma değer açısından tarım sektöründen sanayi ve hizmetler sektörüne doğru bir geçiş olduğu yorumu yapılabilir. Bunun sebebinin ise söz konusu yıllarda bölgede yer alan Küçük Sanayi Sitesi ve Organize Sanayi Bölgesi oluşumlarının tamamlanmasına ve geçmiş yıllara oranla çok sayıda sanayi işletmesinin faaliyete geçmesine bağlı olduğu söylenebilir. Konu ile ilgili olarak açıklanan son resmi istatistik 2008 yılına ait olduğundan bu yıl sonrasındaki dönemlere ilişkin gelişmeler hakkında bir çıkarım yapılamamaktadır.

2011 yılında TRA2 Bölgesi’nde en çok istihdam sağlayan sektör % 55,8’lik oranla tarım sektörüdür. Tarım sektörünü yüzde 30,5’lik pay ile hizmetler sektörü izlemektedir. Bölgedeki sanayi sektörünün sağlanan toplam istihdam içerisindeki payı ise yüzde 13,7’dir.

2009–2011 yılları arasında TRA2 Bölgesi’nde istihdamın sektörler bazında dağılım oranlarına göre tarım sektöründe çalışan kişi sayısı yaklaşık %10 gerilemiş, buna karşın sanayi sektöründeki oran ise iki katına yükselmişti.

İstihdam verileri ve sektörlerin gayrisafi katma değer içerisindeki payları karşılaştırıldığında tarım sektörünün, bölgedeki istihdamın büyük bir kısmını karşılamasına rağmen katma değer açısından aynı değeri yaratmadığı sonucuna ulaşılmaktadır. Bu durumun, bölge potansiyelinin değerlendirilememesinden, tarım ve hayvancılık faaliyetlerinde yıllardır karşılaşılan verimsiz üretim sorunlarının önüne geçilememesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. TRA2 Bölgesi’nde sanayi ile sağlanan istihdam oranı ülke genelinin yarısı seviyesinde olmasına karşın son yıllarda bölgedeki sanayileşme süreci dikkat çekmektedir.

2002 yılında TÜİK tarafından gerçekleştirilen Genel Sanayi ve İşyeri Sayımı sonuçlarında TRA2 Bölgesi illerinde imalat sanayi sektöründe yer alan işyeri sayısı 1.078’dir. Bölgede faaliyet gösteren işyerlerinin %28,5’i Ağrı’da bulunmaktadır.

2002 yılında Ağrı’da imalat sanayi sektöründe yer alan 308 işletmenin %18,18’i gıda ürünleri ve içecek imalatı, %22,4’ü orman ve orman ürünleri, %13,96’sı metal ürünleri, %13,96’sı tekstil ürünleri ve giyim eşyası, %5,52’si makine ve teçhizat, %25,97’si ise diğer imalat alanlarında üretim yapmaktadır.

Gelir İdaresi Dairesi Başkanlığı’nın 2011 yılı verilerine göre, TRA2 Bölgesi illerinde imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteren 2.130 işyeri bulunmaktadır. Söz konusu işyerlerinin yüzde 34,64’ü Ağrı’da yer almaktadır. Son on yılda imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletme sayısı iki kattan fazla artış göstermiştir. Alt imalat kolları bakımından en büyük artış %276 ile Metal Ürünleri sektöründe yaşanmıştır.

Ağrı ilindeki mevcut 653 imalat sanayi sektörü işletmesinin %23,71’i gıda ürünleri ve içecek imalatı, %21,95’i metal ürünleri, %15,04’ü orman ve orman ürünleri, %11,38’i tekstil ürünleri ve giyim eşyası, %4,2’i ise makine ve teçhizat alt imalat kollarında, %23,71’i ise diğer imalat alanlarında üretim yapmaktadır.

Son yıllarda tarımsal yapıdan sanayileşme sürecine geçmeye başlayan TRA2 Bölgesi illerinde işletmeler rakipleri ile rekabet etme konusunda önem arz eden marka, faydalı model, patent ve endüstriyel tasarım hususlarında ülke genelinin oldukça gerisindedir. TRA2 Bölgesi’nden yapılan marka başvuruları ve tescil sayıları ülke genelinin binde 1’i civarındadır. Patent, faydalı model ve endüstriyel tasarım konusunda yapılan başvurular ise daha az sayıdadır. Ağrı özelinde son 10 yılda 1 patent, 1 faydalı model ve 6 endüstriyel tasarım başvurusu yapılmış ve sadece 2012 yılında yapılan 1 adet endüstriyel tasarım başvurusu olumlu sonuçlanmıştır, coğrafi işaret başvurusu ise hiç gerçekleştirilmemiştir.

Bir ildeki veya bölgedeki sanayinin gelişmesinde hammadde, ulaşım, beşeri sermaye, mali sermaye birikimi, girişim vb. faktörlerin yanı sıra sanayi altyapısı da önemli bir rol oynamaktadır. Ağrı ilinde tarım ve sanayinin planlı gelişmesi konusunda yapılan çalışmalar istenen sonucu doğurmamıştır. Ağrı’da Merkez ilçede yer alan Organize Sanayi Bölgesi 2010 yılından beri faal olmasına rağmen yatırımcıları çekememektedir. İlde 2008 yılında yapımına başlanan ve altyapısının büyük kısmı biten Besi Merkezi faaliyete geçmemiştir. Söz konusu oluşumların yanı sıra Merkez, Patnos, Doğubayazıt, Eleşkirt, Diyadin, Tutak ilçelerinde toplam 6 adet küçük sanayi sitesi mevcuttur. Bunlar Merkez, Patnos, Doğubayazıt, Eleşkirt, Diyadin ve Tutak ilçelerinde yer alan KSS’ler faaliyettedir.

Ağrı OSB, Ağrı-Doğubayazıt karayolunun 18. km’sinde yer almaktadır. OSB’nin kuruluş kararı 1991 yılında alınmış olmasına rağmen yer konusunda yaşanan sıkıntılar nedeniyle 1995 yılında OSB’nin yerine karar verilebilmiştir. İki etap halinde düzenlenen OSB’nin 58 parselden oluşan 1. etabının altyapı inşaatı 2010 yılında tamamlanmıştır. 57 parselden oluşacak olan 2. etap için çalışmalar henüz başlamamıştır.